Hans, Koos, Jan-Harm en nog enkele ander

My grootste claim to fame, trouens nie my grootste nie, maar enigste aanspraak op roem (neffens nou die feit dat ek vir orrelis Ockie Vermeulen skoolgehou het) is die feit dat ek baie laat een aand in die ry gestaan het om by ‘n konsert van Koos Kombuis in te gaan, toe een van die seuntjies van ‘n plaaslike hoërskool (en ek wonder nog steeds of sy ma geweet het waar hy was) afhaak en vra:  “Oom, is Oom Koos Kombuis, Oom?”

Nou hier is ons twee ‘n goeie vyftien jaar later enkele minute uitmekaar afgeneem. Ek dink jy moet regtig baie dronk wees om ons twee vandag nog te wil verwar.

Enige iets is eggter moontlik, want dan is dit soos hy nou die anderdag by Janharmsgat op Cullinan vertel het:  “Die mense het my jare terug gekritiseer dat my gehore net uit dronk skoolkinders bestaan – dis lankal nie meer so nie; deesdae bestaan my gehore net uit dronk volwassenes.”

Destyds op universiteit, in 1983, was daar in die biblioteek, op die rak met digbundels, ‘n bundel met die naam Brekfis met vier.. Dit was een bundel met genoeg gedigte van vier digters om dit ‘n volbloed digbundel te maak.

Andre le Roux du Toit was een van die vier digters en ek het oor vier jaar heen gereeld deur die bundel gelees. Die man se gedigte het ek lateraan trouens omtrent almal uit my kop geken.

Kort daarna het ook twee kortverhaalbundels van die man verskyn, Die Kaap is weer Hollands was een, en wat die ander was, het my nou ontgaan.

In hierdie stadium was Andre le Roux du Toit ook nie meer Andre le Roux du Toit nie, maar bloot Andre le Toit. Daar was glo in die Afrikaanse letterkunde nie ruimte vir nog ‘n enkele Le Roux nie – ons had klaar vir Ettienne le Roux, en na Totius was daar ook nie oorlewingskans vir ‘n tweede Du Toit nie, vandaar die Le Toit.

Maar toe is ek weermag toe, en gediggies en versies en konsertjies moes plek maak vir weerbare weerlose jong manne se hardebaard grootmensdinge.

Gelukkig was Elizabeth Albrecht en haar Suiderkruisfonds, ons bekommerde ouers tuis en die Poskantoor darem aan ons kant.

En ek het al elders daarvan vertel maar die konsert van nou die anderdag waarheen goeie vriende ons genooi het, het die ou herinneringe en die baie lekker weer oopgekrap.

Die Poskantoor het toe mos in die tagtigerjare ‘n kartondosie spesiaal vir troepies se ouers om pakkies grens toe te versend, verkoop.

Donderdagaand was posaand, dan het jy die kilometer of wat deur die bos hoofkwartier toe gestap en gehoop daar is iets vir jou.

Judy was baie getrou met een pakkie elke maand, een van hierdie spesiale Poskantoor-pakkies.

Nou Judy is ‘n baie presiese mens gewees; sy het daardie boksie gepak op ‘n wyse dat hy 100% vol is en daar nie ‘n geringe kans bestaan dat selfs ‘n tuisgebakte speserykoekie miskien kan skuif en breek nie. Was daar iewers ‘n 2 cm² spasie, dan sal sy ‘n pakkie malvalekkers (van daai met die klapper om) koop en een in ‘n plastieksakkie sit om die 2 cm² te vul.

Nodeloos om te sê dat bykans alles, of dit nou breekbaar is of nie, soos Noritake of Royal Albert in koerantpapier toegedraai is, selfs elke maand se De Kat en Insig.

En as ek klaar het met De Kat en Insig dan lees ek maar die verpakking van hoek tot kant deur; meestal was dit bladsye uit die plaaslike gemeenskapskoerantjie, die Alberton Rekord/Record, wat daardie jare gelukkig uit meer as net advertensies bestaan het.

Maar eendag toe is dit ‘n bladsy uit Beeld met ‘n klein beriggie, skaars vyf paragrafies lank (ek het dit vandag gaan soek, maar Beeld se internet-toeganklike argiewe gaan net tot 1989).

Dit vertel van ‘n nuwe Afrikaanse sanger wat pas ‘n plaat (kasset?) by Deon Maas se Shifty Records uitgegee het; die naam van die vrystelling is Ver van die ou Kalahari, die sanger, Andre le Toit, gaan onder die naam Koos Kombuis en die kasset kan teen R25-00 van Shifty Records bestel word.

Nou Andre le Toit (Andre le Roux du Toit?) se debuutgedigte Brekfis met vier het ek uit my kop geken; sy eerste digbundels, sy destydse kortverhaalbundels het ek gekoop en sommiges daarvan letterlik gememoriseer vir vertolkingsprogramme – en nou kom hy en sing ook nog.

So wat doen ek? Ek sit R25-00 van my danger pay in ‘n koevert en stuur dit vir hulle via die veldposkantoor met sy privaatsak.

(Ek het sommer vir die man ‘n brief ook geskryf en vertel dat ek saam met een van sy universiteitsvriende my basiese opleiding gedoen het.)

En via die einste privaatsak (en ek kon nooit verstaan waarom iets met so ‘n X-rated naam nie eerder privaatsak XXX-127, in plaas van X127 is nie) kry ek toe ‘n maand of wat later my eerste tape van Koos Kombuis.

(En ‘n brief van die man homself om te vertel van ons gemeenskaplike vriend.)

Wat daardie tape in 1988 of 1987 vir ‘n Hans Moolman op die walle van die Okavango-rivier beteken het, kan vier en twintig jaar later helaas nog steeds nie in woorde omskryf word nie.

You had to be there, at that time, in that times, and in my shoes.

Ek het hom voos geluister, ons het hom voos geluister, en het een of ander kolonel my in die middel van die nag wakker gemaak, sou dit vir my makliker gewees het om die hele kant 1 vir die man op te sê, as wat dit sou wees om my eie magsnommer uit te roep. (En dis iets onvergeeflik in die geselskap van die SAW&Seuns. 13988212BG, is seker nie sleg vir 22 jaar later nie.)

In ‘n stadium het die man my vervreem (tien teen een oor ‘n kortverhaal wat ons met die matrieks gedoen het en ek tot vandag toe oortuig is die man spook gerook was toe hy dit geskryf het; en nou moet ons sy snert as literêre werk ontsluit). Maar dit was eers lank na ek die reeds vermelde aand laat by die KKNK in die ry staan en die seuntjie vra met kennelike verafgoding in sy oë of ek Koos Kombuis is.

Na die aanvanklike vervreemding het hy my egter die laaste klompie jare weer teruggewen, nie net wat musiek betref nie, maar alles wat hy skryf en kwyt raak.

As ek egter ‘n tafel moet volmaak, sal dit nie hy wees wat ek nooi nie, maar sy vrou. Verbeel ek my of noem hy haar Karretjie? Kannetjie? Ek weet nie.

Wat van hierdie genie sou geword het as dit nie vir haar en die gesin wat sy vir hom gebaar het was nie, weet ek nie wat van die man sou geword het nie. Dat hy dan lankal nie meer met ons sou gewees het nie, is ‘n feit.

Gelukkig was dit nou die dag by Janharmsgat net ek wat hom geken het, en nie hy wat my ook geken het nie. Anders het ons mekaar uitgekyk en die spieëls in mekaar se oë herken; nou was dit, die gode sy dank, net ek wat met die intrap- en eerste oogopslag gedink het: “Magtig maar jy oud geword.”